Debeu
acontecer aló polos invernos dos anos 1992 e 1993, cando eu me embarco no meu
Fiat Tempra a percorrer o máis profundo da Costa da Morte. Nunha das miñas
numerosas paradas e preto da aldea de Touriñán, detéñome a ollar o mar e de
súpeto, vexo saír un cano de fume branco da herba. Preto de mín, vense unhas
casas. Avanzo por unha pequena pista de terra ata que me decato que o fume sae
do teito dunha vella vivenda cuberta dun manto verde e húmido que co paso do
tempo, o terreo se lle foi adosando ao que era o muro traseiro da propia casa,
ata facelo desaparecer. Pola parte dianteira, atópome unha fachada ennegrecida
de pedra, moi gastada, por cuia porta de dobre folla e aberta pola parte
superior, asoma unha anciá. Está vestida de negro, cun pano da mesma cor que
lle cubre a cabeza. No seu rostro existen todas as enrrugas posíbeis. Saúdoa e
comezamos unha conversa, falando do tempo, falando dos lugares da zona, falando
das colleitas ata que avanzada a mesma, Sofía (creo que ese era seu nome)
cóntame que se transladara a Santiago facía uns meses para vivir cunha filla,
pois ela xa estaba moi maior (penso que contaba entón con 87 anos) e me dixo:
-non ajuantei nin unha semana!-. Aos poucos días seu xenro a trouxo de volta
para a casa onde vivíu toda a súa vida, nun lugar do que non lembro o nome, a
carón da aldea de Touriñán. Falaba moi amodiño e as veces custábame escoitala,
porque falaba moi baixo; eu tampouco lle quitaba ollo a un pote que arrecendía
a caldo, facéndose sobre as brasas da lareira, pero o que máis me perturbaba
era como a cada pouco a propia velliña afastaba da súa faciana o que parecían
ser abellas… Si. Había unha colmea dentro da casa!. Ela, afeita a telas dentro, comezou a narrarme unha das historias máis abraiantes e tamén das máis arrepiantes
que eu escoitei na miña vida. Contaba Sofía cuns dez anos de idade (non se
lembra se tería algún máis) cando nunha noite de invernía, estando ao cuberto
do lume da lareira nunha casa da aldea de Touriñán, a última muller en
achegarse ao grupo, dixo que fora se escoitababa música que viña do mar. Ao
pouco xa estaban todas as mulleres, novas e vellas, fora da casa.
Efectivamente, -era unha música de baile- e facendo parexas entre elas,
puxéronse a bailar. A música durou un bo anaco ata que deixou de soar. De novo,
acubilláronse no interior do lar ao calor do lume a escoitaren contos e lendas
das mulleres máis maiores. Ao seguinte día, cando andaba Sofía pola riveira coa
súa nai e outras xentes da contorna na procura de crebas (restos de carga,
materiais ou obxetos dos barcos, traídos polas mareas á costa) atoparon varios
cadáveres frotando diante delas. O mar de fondo non lles deixaba recuperalos.
Algúns deles, eran peneirados polas ondas, pedras arriba, pedras abaixo,
producindo as súas testas uns sons secos e arrepiantes ao bater coas cons que
Sofía non foi quen de esquecer dende entón.
Tentándome
documentar sobre naufraxios acontecidos nesas paraxes, na cronoloxía na que se
produce este feito, atópome con que no mes de decembro do 1917 vaise a pique o
paquebote portugués Ambaca, fronte ao
mesmo Cabo Touriñán, no último treito da I Guerra Mundial. Sete persoas que
ían a bordo deste navío van perder a vida no naufraxio. É probable que este
barco levase unha orquestra a bordo e que nese intre estivese amenizando a hora
do té ao pasaxe na cuberta, pois estaba caendo xa a noite e coa friaxe no
ambiente, algúns aproveitarían para estirar as pernas, por última vez no día,
antes de procurar abeiro nos seus camarotes e estancias. Esta podería ser a
música que escoitaban as mulleres na aldea de Touriñán, antes de que o buque
fora engulido polo Atlántico ao colidir cun dos perigosos baixos que na zona
están na tona do mar. A Jalluda…? Os Buxeirados…? Quen o sabe.
Máis pasados
uns anos, concretamente, no verán do ano 2000 estaba eu visitando Lisboa, cando
na sala de maquetas do Museu da Marinha, casualmente atopei unha formada pola
sección de estribor do Ambaca, na cal
a súa lenda explicaba que este pequeno trasatlántico portugués, fora afundido
ao ser torpedeado por un submarino alemán fronte ao Cabo Touriñán, no mes de
decembro do ano 1917.
Pode que
nestes intres, na aldea de Touriñán, na mesma casa que me describíu Sofía, haxa
outra xuntanza de mulleres ao redor do lume da lareira e que ata estén asando
castañas e desfrutando dalgún grolo de bebidas espirituosas para quentar o
corpo, mentres agroma o marabilloso patrimonio inmaterial: os contos de
lareira. Canto saberiamos se as súas cambotas falaran?
Unha das
noites con máis tradición na historia galega, achégase. Da escola, os rapaces voltan
cos bandullos cheos de desfrutar das castañas asadas, do máxico Magosto. Mentres
cae a noite, a Estadea, e a Santa Compaña, preparáranse para pasear polos
camiños. Son os mortos que viven entre nós e hai que coidalos e lembralos. É a
noite dos Defuntos. Voltarán os zonchos, os colares de castañas, voltarán os
contos de lareira, voltarán os calacús a alumear os cruces de camiños e
voltarán, nalgunha aldea remota “a de
iren o primeiro de novembro, na noite de Todos os Santos, de casa en casa
comendo castañas, coa convicción de ceibaren un alma do purgatorio cada vez que
envían unha castaña coa fe a unción axeitadas. Está é unha das súas estranas ideas.” Escribía o británico Henry
Swinburne, sobre os galegos das zonas rurais e montañosas, na súa obra: Travels through Spain, na segunda
edición do ano 1787, concretamente na súa páxina 104. Agora xa sabedes de onde
ven o truco-trato que fan polas portas das casas os rapaces yankees a noite de
Halloween!
Hai outras
historias de pianos e acordeóns frotando nas ondas que emitiron sons
pantasmais, que saíron das adegas dos navíos reventados polo mar, e algúns destes
instrumentos musicais, chegarían a varar na costa; incluso existe a historia
dun náufrago que tocaba imbuido pola maxia do son da súa Lira, enriba dunha con
e que afogou ao subiren a marea, e o conto dunha gaita que tocaba soa unha
única peza cando se achegaba a data do naufraxio onde morrera afogado seu dono…
A gaita nunca se soubo onde está agochada, máis toca eh, vaia se toca, se non
que llo digan a Perfeuto!
Fotos: Touriñán e contorna, Fernando Patricio Cortizo.
© Fernando Patricio Cortizo 2018
© Fernando Patricio Cortizo 2018
Ningún comentario:
Publicar un comentario