Sempre
lembrarei que da boca da miña avoa Lolecha, nunca saíu unha palabra sobre a
Guerra Civil española, nin tan sequera comentarios de xenreira para os
fascistas que llo arrebataron todo a ela e a súa familia tras o golpe militar
de Franco que desencadearía un desgarrador e arrepiante conflicto armado que
enfrontaría ás dúas Españas, no decurso de tres anos. Nada, agás que o solar onde hoxe teñen meus pais seu piso en Orillamar, no antigo barrio de
Calderetas, fora de seu pai. Nada se poido reclamar. Chegou a guerra, despois a
ditadura e os arquivos desapareceron… queimáronse. Tampouco lle escoitei falar
xamáis da súa familia, agás de Nemesio; eran os dous irmáns que quedaban vivos
dun total de cinco. Ela con dez aniños tivo que ir a servir a unha casa dun
militar e o varón foise para o seminario. Acababan de quedar orfos, pois seu
pai, un marmolista da CNT, acababa de ser fusilado no Campo da Rata polos
fascistas ao comezo da guerra e ainda hoxe non se sabe onde descansa seu corpo.
Miña
avoa Lolecha naceu traballando e traballaría toda a súa vida coma unha condeada
a galeras. Forxou a súa vida a base de sufrimentos e de ímprobos esforzos. Cuarenta
anos pasou no Muro, na que foi no seu tempo a maior lonxa de peixe fresco de
Europa, destripando, lavando, estibando, salgando e conxelando peixe,
actividade laboral manifestamente escrava con salarios de miseria e xornadas
interminábeis, da que herdou artrose que lle deformaría as súas mans e pernas e lumbalxias
que lle encorvarían o seu lombo. Cando foi a xubilarse enterouse que seu xefe, un fascista
do ramo, a tivera preto de vinte anos sen asegurar quedándolle
polo entón unha pensión de 50.000 pesetas que ela completaba coas típicas
excursións a Portugal, mercando barras de xabrón, cremas, toallas e as famosas
sudadeiras da marca Amarras, produtos
todos eles moi populares a finais dos 80, principios dos noventa do século
pasado e que miña avoa vendía moi ben de volta na Coruña. Grazas a Lolecha, Otilia máis seu home, que eran donos dun bus que na época facía viaxes todas as fins de semana a
Portugal, enchían seu ómnibus que era como lle chamaba miña avoa. Coma
recompensa, a miña avoa Lolecha saíalle gratis a viaxe.
Lembro
coma se fose hoxe, que unhas horas antes de que arrincara o bus da Fortaleza
para A Coruña, téñolle axudado a recoller os bultos, bolsas e paquetes polos
postos onde ela mercaba no decurso de todo o día. Cando estabamos xa a vista do
noso bus, Lolecha empezaba a cantar: Aí
ven o Magallanes, ai ven polo mar, aí ven o Magallanes, apartade que vos vai tirar! Casualidades da historia, este fermoso e luxoso barco de pasaxe
español da Compañía Trasatlántica, botado no 1926, achábase surto no porto de A
Coruña o 18 de xullo do 1936, cando estalou o golpe de estado de Franco. Tenme
dito meu pai que meu avó Fernando ten sacado moito
aceite de oliva dos bocois que agardaban no peirao de trasatlánticos a ser
cargados a bordo deste maxestuoso barco, forrando cunhas gasas limpas un pau de
vasoira, introducíndoo pola parte superior dos bocois tras quitarlle o tapón e
logo escurríndoo nunhas botellas de cristal… tamén afanaba moitos plátanos que
descargaba o Magallanes no porto de A
Coruña, da súa escala previa en Santa Cruz de Tenerife. A habilidade que tiña
meu avó paterno para o estraperlo era proporcional á súa man cos carabineiros,
máis as ganancias que obtiña desta actividade non repercutían en absoluto no
seu necesitado fogar, con cinco fillos que alimentar e unha muller á que non
respetaba. Meu avó paterno morreu con 54 anos… ao ano seguinte nacín eu.
Dese
matrimonio do que naceron cinco fillos, Fernando, alcumado Pope, morrería de cancro aos 14 anos. Deste tío que non cheguei a coñecer, eu herdei seu nome. Dos
catro nenos restantes un foi meu pai, ao cal, de rapaciño, non había nada nin
ninguén que lle dese medo. Sempre que pasaba algo no seu barrio, escoitábase a mesma
frase entre as mulleres: “Foi Pedro o de
Lolecha!” Tal era a fama que tiña de rebuldeiro seu fillo maior que os
nenos do barrio alcumábanno o Mau Mau,
exército guerrilleiro keniata que na época fora moi popular ao enfrontarse ao
imperio británico.
Meu
pai si que falaba do que vivíu de neno… unha posguerra abominable, onde a xente
morría por unha catarreira, por non poder tratar unha simple ferida e sobor de
todo da fame que era negra. Xamáis esquecerei mentras viva o día que lle
escoitei dicir: “Cando era neno, sempre
estaba desexando que chegara a noite para ficar durmido da fame que tiña.” Na escola, recibían algunhas veces á semana o
leite en póo e un anaco de queixo dos americanos, e curiosidades da vida, na
súa casa, miña avoa Lolecha traía baldes e baldes de cigalas e bocarte do Muro que
na época non os quería ninguén. Máis o marisco e o peixe non mataban a fame que
sempre era moita… meu pai dicía que el soñaba cos bistecs. Buscábase a vida cos
seus irmáns e cando a fame xa era insoportable, ían a un basureiro que estaba
entre a praia do Orzán e a do Matadero, e alí procuraban unha lata grande de latón
valdeira, onde viñan normalmente envasados os membrillos a cal enchían de
mexillóns e percebes apañados ao longo da ribeira, poñéndoa a ferver para
saciar unha fame que non tiña fin, nuns rapaces que estaban na súa plena idade
de crecemento.
Os
anos pasaron. Meu pai foi sempre un traballador infatigable coma miña nai…
ambos valentes e afoutos. A pesar de que as súas respectivas infancias e vidas foron
antagónicas, procedentes de familias de diferentes estratos sociais, coñecéronse,
casaron e dese matrimonio naceron tres fillos. Ao irmán do medio tocoulle
herdar o nome de Pedro. Nunca faltou de nada. Viviamos no mellor barrio do
mundo, coas mellores vistas do mundo, rodeados de mar e na mellor cidade do
mundo. Xa o dicía Manquiña: “A Coruña é
Montealto e o resto é territorio gañado aos mouros!”
Lembro
que debíu de ser sobre maio-xuño do verán do 85 ou do 86, cando eu tiña 13-14
anos, cando fumos a familia a Ceuta por segunda vez ao completo, despois de
pasar quince días na residencia de tempo libre da Linea de La Concepción que ainda existe
hoxe. Íamos a visitar ao tío de meu pai, Nemesio, que tras
facer alí a mili, casou e formou alí seu fogar e a súa familia. Nemesio, o noso tío avó
paterno, era un home culto, bo conversador, ao que os moros ceutíes lle
confiaban grandes cantidades de cartos metidos en bolsas de papel que logo el lles
levaba ao banco onde traballaba. Tamén escribíu no xornal, El Faro de Ceuta, moitos anos. Lembro que un día víume escribindo
sentado na impoñente galería do seu piso da Avenida de África, dende onde se
alviscaba a terminal do porto de pasaxeiros, e me dixo: “Buenos días Fernandito, ¿te gusta escribir, eh? Muy bien, Muy bien
hombre… Lee mucho y ejercita la escritura, ejercita tu imaginación… Es muy
bonito, se disfruta mucho escribiendo”. Tiña razón.
Só
unha vez máis vin a Nemesio e foi na nosa casa da Ronda de Montealto. Viñera
coa súa muller e cunha parexa de amigos, penso que dous ou tres veráns despois
da miña última visita a Ceuta. Lembro como os dous nos puxemos de xeonllos no
tresillo que miña nai tiña no salón, cos cóbados deitados na parte superior do
respaldo e ollando polas fiestras que daban á Torre de Hércules. El ficou
calado por un intre, logo xirou a súa cabeza ollando cara mín e cun sorriso,
díxome: ¡hombre Fernando, es que con
estas vistas escribe cualquiera!
A
Nemesio por desgraza, tampouco o acompañou moito a sorte no familiar. Morrería
anos despois, eu penso que de pena. Xamáis esquecerei a faciana de boa persoa
que tiña e a solemnidade que desprendía a súa fala.
Lembro
o día do golpe de estado de Tejero… do nerviosismo e do medo patente nos
rostros dos maiores no barrio, mentres nós, a rapazada, non entendiamos nada do
que estaba a acontecer. Cando cheguei a casa á hora do xantar, miña nai estaba
moi tensa e miña avoa Lolecha, traía con ela todas as fotos que tiña de Felipe
González na súa casa. Meu pai tentaba tranquilizarnos. Lembro como pola zona de
Os Pelamios e de San Amaro, había un mar de follas que alguén guindara ao mar…
algunhas rachadas e outras enteiras coas tintas xa corridas… algunhas
mecanografadas e outras manuscritas. Era o arquivo da CNT da rúa San Xoán que co
golpe de estado de Tejero, seus delegados e traballadores da súa sede, non agardaron ao desenlace deste triste episodio e remataron por guindar ao mar todo
canta documentación se gardaba na mesma.
Un
cancro de fígado rematou coa vida da miña avoa Lolecha con setenta e poucos
anos. Hoxe, cando estaba a ollar a televisión, entre a equipa que ía exhumar os
restos do xenocida Francisco Franco Baamonde, causante coa súa execrable grei
de fascistas, dunha longa noite de pedra de cuarenta anos, había uns operarios
aos que lles tocaba extraer a gran lousa de pedra de tonelada e media que
gardaban os restos dun enxendro humano que nunca debeu de ter nado. Nese intre
que vin a estos operarios, lembreime de Pedro Álvarez, un marmolista que facía
lápidas para os finados que eran soterrados no cemiterio de San Amaro, a carón
de onde tiña seu obradoiro éste mestre marmolista afiliado á CNT e que nos
primeiros meses do golpe de estado, foi detido polos fascistas e fusilado a
carón do mar, entre o Cemiterio dos Moros e o Campo da Rata. Hoxe, érguese
neste lugar, un monumento á memoria dos asesinados e represaliados no decurso
da Guerra Civil española polos golpistas do bando nacional e polos seus ruíns e
despreciábeis afíns e colaboradores.
Hoxe,
exactamente ás 12:53 horas, cando comprobei cos meus propios ollos ese intre
histórico para a democracia do Estado español, no que o cadaleito do cobarde xenocida,
ladrón, corrupto e traidor á súa propia patria, pois non esquezan que traizoou
o mandato do pobo nas furnas en febreiro do 1936, víuseme a memoria o obradoiro
de canteiros que había ao pé da Torre de Hércules e no que sempre me paraba a
ollar como golpeaban a pedra cando descendiamos da esplanada da Torre, onde
xogabamos ao fuchibol a carón do polvorín onde vivían os irmáns Canzobre; entre
eles estaba Fernando, compañeiro meu ao longo dos cursos da E.G.B. na escola de
Montealto, Sanjurjo de Carricarte (inmoble
para impartir cultura, por desgraza bautizado cun home afín ao réxime
franquista que chegou a ser alcalde de A Coruña).
Eses
canteiros esculpían vida das súas mans, como Pedro Álvarez esculpía vida a
partir dunha praca lisa de mármore, humanizando e dignificando os soterramentos
dos finados e a súa eterna presenza nun
camposanto a carón do mar, o de San Amaro. Santo por certo que fora un nauta abade que según a tradizón, fixera unha viaxe por mar ata o
mesmo paraíso terreal atravesando o océano, protagonizando cos seus compañeiros
de travesía innumerabeis aventuras.
A
lousa que Pedro Álvarez e outras miles de persoas nunca poideron rematar, foi a
lousa que hoxe simbolizou a liberación dunha persoaxe inmunda dun lugar solemne
no que xamáis debeu de terse soterrado, pois só a súa presenza nel, fería e
deshonraba aos miles de homes que morreron na súa construción e a outros
tantos que foron arrincados de fochancas sen identificar para engrandecer o
mausoleo e a gloria dun despreciable ser, que no seu día os torturou e
asasinou, ata chegando a renunciar e falsear a relixión de bó cristián da que
presumía profesar, pois nunca soubo perdoar ao prójimo. Esa lousa leva
esculpida este epitafio:
“Aquí Xace Pedro Álvarez, de profesión
marmolista, afiliado á CNT, home namorado da súa dona, Concepción Amor e amante
dos seus fillos: Andrés, Miguel, Elvira, Jenaro (Nemesio) e Dolores Álvarez
Amor (Lolecha).
Ao fin, todos xuntos navegamos a bordo
do Magallanes, na nosa travesía eterna…
Non pasarán!”
Fernando
Patricio Cortizo © 2019
Foto:
entrada do cemiterio de San Amaro. https://grupocoruna.es/cementerio-de-san-amaro.
Foto: Trasatlántico español, Magallanes. Cía Trasatlántica.
Foto: Unha
vintena de cadros sindicais coruñeses chegan a Xixón en 1937, despois de fuxir de A Coruña a bordo do barco
rebautizado como, La
Libertaria. Manuel Suárez.
Ningún comentario:
Publicar un comentario