CAMELLE…1856

Un dos poucos días de choiva estival que estamos a ter este seco e inusual verán de 2016, sacoume do catre moi cedo e co permiso das obrigas familiares, zarpei do meu porto en terra e ilusionado estreei a media autovía da Costa da Morte rumbo a Fisterra, para entrevistar alí a tres persoas de 60, 75 e 83 anos, respectivamente.

A carcasía e a borraxeira atlántica acompañáronme boa parte do traxecto e da mañá, cando xa deambulaba polas rúas do casco vello fisterrán na procura das miñas visitas. Feito o traballo, tralo repoñedor xantar, peregrinei ao faro do Cabo Fisterra, facendo o percorrido de ida e volta camiñando para axudar á dixestión.

Abandoada finalmente Fisterra, fixen unha parada técnica no fermoso lugar de Sardiñeiro, para visitar a un amigo, repasando a historia de tres naufraxios acontecidos fronte a súa casa e dos cales refrescamos datos. Reiniciada a viaxe pola estrada, pasando por diante da praia de Langosteira, comprobei como a parte oriental deste espectacular areal era xa ocupado polos bañistas desexosos de remollar os corpos tralo abafante calor desta húmida xornada. O sol traído polo nordés, afastaba a surada e a choiva da mañá. Respirábase mellor.

A xornada estaba preparada para rematar as escalas en Camelle, e así aconteceu. Alí dirixinme e cando aparquei preto do bar A Muralla que rexenta meu amigo Nacho, o local estaba pechado indicando o cartaz do horario que abría ás sete da tarde. Como ainda quedaba media hora, decidín darme un baño. Xusto enfronte da Casa Museo do Alemán, baixei as escaleiras que preceden á primixenia Rampa dos Buzos entre as olladas dos rapaces que alí se amoreaban comendo pipas e perdendo os ollos nunha rapaciña da súa edade. Estiven a piques de decirlles: ton tronsado de tudo, seguro que eles me entenderían. A camiñada ao faro de Fisterra fixera mella no corpo. Sen dubidalo, metinme na auga agradecendo o corpo a reparadora friaxe. Refrescado ao fin e cando xa me dirixía ao bar a tomar algo, atopeime con Kilo de Bajeras, ao que coñecía de vista e de intercambiar conversas con el polo messenger do facebook, sobre naufraxios e empresas de despece de barcos. Presentámonos e ao cabo apareceu seu irmán Manolo. Os tres proseguimos a conversa no interior do bar onde faleilles das entrevistas que fixera en Fisterra e ensineilles algunhas fotos das mesmas. Intercambiamos no decurso dunha fructífera hora, informacións e novas relacionadas coa historia de Camelle, principalmente das historias dos buzos da súa familia, das experienzas deles mesmos como buzos profesionais, dalgún dos meus libros, de Baña Heim e de episodios que eles lembraban de pequenos, da dura vida que pasaron sendo oito irmáns xunto aos seus veciños, nunha vila na que hai que saber traballar e loitar co mar para ganarse a vida. E ás veces, por desgraza, o mar cobra seu tributo. Na súa familia coñéceno ben. No 1925, concretamente un 28 de agosto, foise a pique o San Fernando, o barco do ferro da empresa Viúda de Márquez de A Coruña, cando erguían unha plancha do navío Trevider, afundido alí no 1911, no baixo do Pájaro, no Carreiro da Caghada. Éste tocou no costado do barco de salvamento e caeu no interior da adega polo costado onde xa había chatarra o que provocou que iste envorcara polo sobrepeso amoreado todo a unha banda, ficando coa quilla ao sol. No naufraxio pereceu o buzo, Manuel Tajes, O Pragho, ou Praghiño, seu bisabó, ademáis doutros tres mariñeiros tamén de Camelle. Esta traxedia deixou a 4 viúvas con 16 orfos, nesta población costeira. Vinte bocas que alimentar na máis absoluta das miserias.

Agardando que veñan tempos mellores para o despece de barcos, Kiko e Manolo, fillos do coñecido Manolo, O Rubio de Camelle,  andan ao mar no que poden, hai que dar de comer á familia… Lembraban as súas últimas operacións de izado das hélices dos pecios do Aegean Sea, ao pé da Torre de Hércules e a do Don Segundo Sombra, na costa de Cedeira pasada a Punta Ardilosa e duns traballos nas últimas botaduras de Navantia, en Ferrol.

Pero antes de marchar, iluminóuseme a bombilla e comenteilles o achádego que fixera fai pouco dunha nota de prensa editada o 24 de decembro do 1856, no xornal vigués La Oliva, onde aparecía o nome de Camelle vencellado á subasta que ía ter lugar no goberno provincial de A Coruña, o día 8 de xaneiro do 1857 ás 12 da mañá, para construir nesta aldea costeira polo entón, unha caseta de posto de garda de Carabineiros. Que sentido tiña ubicar un posto de carabineiros nun lugar tan afastado e illado do litoral, onde nin sequera existían estradas ou camiños aptos para carruaxes, fai cento sesenta anos?. Novas investigacións que levei a cabo, sitúan naufraxios ata o de agora descoñecidos, acontecidos entre a franxa de litoral comprendida entre o Cabo Vilán e Traba de Laxe, do 1854 ao 1858.

O nome da aldea costeira de Camelle a partires da segunda metade do século XIX, comeza a ser moi coñecido na Lloyd´s, a xigantesca aseguradora naval británica, e sobor de todo entre os consignatarios das meirandes navieiras europeas, xunto aos cónsules das principais potencias marítimas do vello continente, establecidos principalmente nos portos de A Coruña, Corcubión, Carril, Vilagarcía de Arousa e Vigo.

Ditos sinistros marítimos, acontecidos nunha zona tan illada requerían de vixianza para que non se produciran roubos a bordo. Isto conlevaría ademáis que os naufraxios suporían para as nacentes empresas de Salvamento de buques, os chatarreiros, uns negocios que na época da que estamos a falar e ata pasada a II Guerra Mundial, reportábanlles gañanzas millonarias que obtiñan unha vez se facían na correspondente poxa cos restos do barco que despezarían, posteriormente. Incluso ás veces, estaban os pecios uns tan preto dos outros que este feito causou denuncias entre empresas de salvamento, pois roubábanse unhas ás outras a chatarra como tenme contado Pacucho de Petrallo. Nin que dicir ten, que lugares como a Punta do Boi e o Farelo de Touriñán, onde os barcos fican amoreados un por riba dos outros, literalmente quilla sobre quilla, como aseguroume Paco de Bajeras, tío de Kilo e Manolo, buzo que traballaou para Petrallo. Tamén en ocasións, unha soa concesión outorgada para despezar un barco afundido nestas paraxes, servíu para meterlle dinamita a todo canto pecio ou naufraxio se atopaba na mesma zona.

Non esquezamos o dato, que en non poucas ocasións foron os propios mariñeiros destas latitudes atlánticas, os que atopaban cascos de pecios descoñecidos e que por unhas pequenas sumas de cartos daban a posición dos mesmos aos chatarreiros que coñecían.

A influenza de axentes consulares, consignatarias e empresas de Salvamento de barcos, de seguro que poideron estar detrás da  decisión de construir no afastado Camelle da época, dita caseta de carabineiros co obxetivo único de garantir que os restos do navío e a súa carga, non fosen roubados ou raqueados, sen esquecer tampouco que na súa orixe, o establecemento de dita autoridade, serviría para axudar na regularización da situación dos tripulantes sobrevivintes ou na repatriación dos corpos dos falecidos, no naufraxio.

Un feito que moita xente descoñece, e que cando se producía un afundimento, xentes do interior desplazábanse á costa para tentar afanar calquera xénero que o mar depositase na ribeira. Paraxes illadas de súpeto cobraban vida e ducias de persoas ateigaban o litoral, producíndose terroríficas esceas onde algunhas chegaron ata a ser engulidas polo propio mar ao tentar afanar xénero cuspido das adegas do navío reventado polo temporal; noutras ocasións, a morte chegaba por mor ás liortas entre os propios raqueiros que cobizaban o afanado por outros. A  pobreza e a miseria era terrible na época e as esceas deberon ser verdadeiramente arrepiantes.

As crónicas dos naufraxios do Sidon perdido no 1885, na praia dos Riás, e as do Priam, embarrancado na pedra da Cistela no 1889, ambos os dous na costa de Malpica, son somentes dous exemplos que dan boa fé do que se está a escribir nestas liñas, acontecendo outros numerosos episodios de similares características, ao longo da xeografía costeira galega, na segunda metade do século XIX e ata ben entrado o século XX, como nos famosos casos do Trier, embarrancado ao carón da Gallanda, na costa de Suevos no 1902, o do Southern Cross, embarrancado na Borneira, na costa de Cangas, no 1909 e o do Nil, embarrancado na enseada de Xan Ferreiro, en Arou, no 1927.

Camelle, ten ainda moita historia marítima que agarda a ser descuberta.

© Fernando Patricio Cortizo 2016

Foto: Cabeceira do xornal vigués, La Oliva.
Foto: Nova aparecida no xornal, La Oliva, na súa edición do 24 de decembro do 1856.