O karma dun marmolista de San Amaro

Sempre lembrarei que da boca da miña avoa Lolecha, nunca saíu unha palabra sobre a Guerra Civil española, nin tan sequera comentarios de xenreira para os fascistas que llo arrebataron todo a ela e a súa familia tras o golpe militar de Franco que desencadearía un desgarrador e arrepiante conflicto armado que enfrontaría ás dúas Españas, no decurso de tres anos. Nada, agás que o solar onde hoxe teñen meus pais seu piso en Orillamar, no antigo barrio de Calderetas, fora de seu pai. Nada se poido reclamar. Chegou a guerra, despois a ditadura e os arquivos desapareceron… queimáronse. Tampouco lle escoitei falar xamáis da súa familia, agás de Nemesio; eran os dous irmáns que quedaban vivos dun total de cinco. Ela con dez aniños tivo que ir a servir a unha casa dun militar e o varón foise para o seminario. Acababan de quedar orfos, pois seu pai, un marmolista da CNT, acababa de ser fusilado no Campo da Rata polos fascistas ao comezo da guerra e ainda hoxe non se sabe onde descansa seu corpo.

Miña avoa Lolecha naceu traballando e traballaría toda a súa vida coma unha condeada a galeras. Forxou a súa vida a base de sufrimentos e de ímprobos esforzos. Cuarenta anos pasou no Muro, na que foi no seu tempo a maior lonxa de peixe fresco de Europa, destripando, lavando, estibando, salgando e conxelando peixe, actividade laboral manifestamente escrava con salarios de miseria e xornadas interminábeis, da que herdou artrose que lle deformaría as súas mans e pernas e lumbalxias que lle encorvarían o seu lombo. Cando foi a xubilarse enterouse que seu xefe, un fascista do ramo, a tivera preto de vinte anos sen asegurar quedándolle polo entón unha pensión de 50.000 pesetas que ela completaba coas típicas excursións a Portugal, mercando barras de xabrón, cremas, toallas e as famosas sudadeiras da marca Amarras, produtos todos eles moi populares a finais dos 80, principios dos noventa do século pasado e que miña avoa vendía moi ben de volta na Coruña. Grazas a Lolecha, Otilia máis seu home, que eran donos dun bus que na época facía viaxes todas as fins de semana a Portugal, enchían seu ómnibus que era como lle chamaba miña avoa. Coma recompensa, a miña avoa Lolecha saíalle gratis a viaxe.

Lembro coma se fose hoxe, que unhas horas antes de que arrincara o bus da Fortaleza para A Coruña, téñolle axudado a recoller os bultos, bolsas e paquetes polos postos onde ela mercaba no decurso de todo o día. Cando estabamos xa a vista do noso bus, Lolecha empezaba a cantar: Aí ven o Magallanes, ai ven polo mar, aí ven o Magallanes, apartade que vos vai tirar! Casualidades da historia, este fermoso e luxoso barco de pasaxe español da Compañía Trasatlántica, botado no 1926, achábase surto no porto de A Coruña o 18 de xullo do 1936, cando estalou o golpe de estado de Franco. Tenme dito meu pai que meu avó Fernando ten sacado moito aceite de oliva dos bocois que agardaban no peirao de trasatlánticos a ser cargados a bordo deste maxestuoso barco, forrando cunhas gasas limpas un pau de vasoira, introducíndoo pola parte superior dos bocois tras quitarlle o tapón e logo escurríndoo nunhas botellas de cristal… tamén afanaba moitos plátanos que descargaba o Magallanes no porto de A Coruña, da súa escala previa en Santa Cruz de Tenerife. A habilidade que tiña meu avó paterno para o estraperlo era proporcional á súa man cos carabineiros, máis as ganancias que obtiña desta actividade non repercutían en absoluto no seu necesitado fogar, con cinco fillos que alimentar e unha muller á que non respetaba. Meu avó paterno morreu con 54 anos… ao ano seguinte nacín eu.

Dese matrimonio do que naceron cinco fillos, Fernando, alcumado Pope, morrería de cancro aos 14 anos. Deste tío que non cheguei a coñecer, eu herdei seu nome. Dos catro nenos restantes un foi meu pai, ao cal, de rapaciño, non había nada nin ninguén que lle dese medo. Sempre que pasaba algo no seu barrio, escoitábase a mesma frase entre as mulleres: “Foi Pedro o de Lolecha!” Tal era a fama que tiña de rebuldeiro seu fillo maior que os nenos do barrio alcumábanno o Mau Mau, exército guerrilleiro keniata que na época fora moi popular ao enfrontarse ao imperio británico.

Meu pai si que falaba do que vivíu de neno… unha posguerra abominable, onde a xente morría por unha catarreira, por non poder tratar unha simple ferida e sobor de todo da fame que era negra. Xamáis esquecerei mentras viva o día que lle escoitei dicir: “Cando era neno, sempre estaba desexando que chegara a noite para ficar durmido da fame que tiña.”  Na escola, recibían algunhas veces á semana o leite en póo e un anaco de queixo dos americanos, e curiosidades da vida, na súa casa, miña avoa Lolecha traía baldes e baldes de cigalas e bocarte do Muro que na época non os quería ninguén. Máis o marisco e o peixe non mataban a fame que sempre era moita… meu pai dicía que el soñaba cos bistecs. Buscábase a vida cos seus irmáns e cando a fame xa era insoportable, ían a un basureiro que estaba entre a praia do Orzán e a do Matadero, e alí procuraban unha lata grande de latón valdeira, onde viñan normalmente envasados os membrillos a cal enchían de mexillóns e percebes apañados ao longo da ribeira, poñéndoa a ferver para saciar unha fame que non tiña fin, nuns rapaces que estaban na súa plena idade de crecemento.

Os anos pasaron. Meu pai foi sempre un traballador infatigable coma miña nai… ambos valentes e afoutos. A pesar de que as súas respectivas infancias e vidas foron antagónicas, procedentes de familias de diferentes estratos sociais, coñecéronse, casaron e dese matrimonio naceron tres fillos. Ao irmán do medio tocoulle herdar o nome de Pedro. Nunca faltou de nada. Viviamos no mellor barrio do mundo, coas mellores vistas do mundo, rodeados de mar e na mellor cidade do mundo. Xa o dicía Manquiña: “A Coruña é Montealto e o resto é territorio gañado aos mouros!”

Lembro que debíu de ser sobre maio-xuño do verán do 85 ou do 86, cando eu tiña 13-14 anos, cando fumos a familia a Ceuta por segunda vez ao completo, despois de pasar quince días na residencia de tempo libre da Linea de La Concepción que ainda existe hoxe. Íamos a visitar ao tío de meu pai, Nemesio, que tras facer alí a mili, casou e formou alí seu fogar e a súa familia. Nemesio, o noso tío avó paterno, era un home culto, bo conversador, ao que os moros ceutíes lle confiaban grandes cantidades de cartos metidos en bolsas de papel que logo el lles levaba ao banco onde traballaba. Tamén escribíu no xornal, El Faro de Ceuta, moitos anos. Lembro que un día víume escribindo sentado na impoñente galería do seu piso da Avenida de África, dende onde se alviscaba a terminal do porto de pasaxeiros, e me dixo: “Buenos días Fernandito, ¿te gusta escribir, eh? Muy bien, Muy bien hombre… Lee mucho y ejercita la escritura, ejercita tu imaginación… Es muy bonito, se disfruta mucho escribiendo”. Tiña razón.

Só unha vez máis vin a Nemesio e foi na nosa casa da Ronda de Montealto. Viñera coa súa muller e cunha parexa de amigos, penso que dous ou tres veráns despois da miña última visita a Ceuta. Lembro como os dous nos puxemos de xeonllos no tresillo que miña nai tiña no salón, cos cóbados deitados na parte superior do respaldo e ollando polas fiestras que daban á Torre de Hércules. El ficou calado por un intre, logo xirou a súa cabeza ollando cara mín e cun sorriso, díxome: ¡hombre Fernando, es que con estas vistas escribe cualquiera!

A Nemesio por desgraza, tampouco o acompañou moito a sorte no familiar. Morrería anos despois, eu penso que de pena. Xamáis esquecerei a faciana de boa persoa que tiña e a solemnidade que desprendía a súa fala.

Lembro o día do golpe de estado de Tejero… do nerviosismo e do medo patente nos rostros dos maiores no barrio, mentres nós, a rapazada, non entendiamos nada do que estaba a acontecer. Cando cheguei a casa á hora do xantar, miña nai estaba moi tensa e miña avoa Lolecha, traía con ela todas as fotos que tiña de Felipe González na súa casa. Meu pai tentaba tranquilizarnos. Lembro como pola zona de Os Pelamios e de San Amaro, había un mar de follas que alguén guindara ao mar… algunhas rachadas e outras enteiras coas tintas xa corridas… algunhas mecanografadas e outras manuscritas. Era o arquivo da CNT da rúa San Xoán que co golpe de estado de Tejero, seus delegados e traballadores da súa sede, non agardaron ao desenlace deste triste episodio e remataron por guindar ao mar todo canta documentación se gardaba na mesma.

Un cancro de fígado rematou coa vida da miña avoa Lolecha con setenta e poucos anos. Hoxe, cando estaba a ollar a televisión, entre a equipa que ía exhumar os restos do xenocida Francisco Franco Baamonde, causante coa súa execrable grei de fascistas, dunha longa noite de pedra de cuarenta anos, había uns operarios aos que lles tocaba extraer a gran lousa de pedra de tonelada e media que gardaban os restos dun enxendro humano que nunca debeu de ter nado. Nese intre que vin a estos operarios, lembreime de Pedro Álvarez, un marmolista que facía lápidas para os finados que eran soterrados no cemiterio de San Amaro, a carón de onde tiña seu obradoiro éste mestre marmolista afiliado á CNT e que nos primeiros meses do golpe de estado, foi detido polos fascistas e fusilado a carón do mar, entre o Cemiterio dos Moros e o Campo da Rata. Hoxe, érguese neste lugar, un monumento á memoria dos asesinados e represaliados no decurso da Guerra Civil española polos golpistas do bando nacional e polos seus ruíns e despreciábeis afíns e colaboradores.

Hoxe, exactamente ás 12:53 horas, cando comprobei cos meus propios ollos ese intre histórico para a democracia do Estado español, no que o cadaleito do cobarde xenocida, ladrón, corrupto e traidor á súa propia patria, pois non esquezan que traizoou o mandato do pobo nas furnas en febreiro do 1936, víuseme a memoria o obradoiro de canteiros que había ao pé da Torre de Hércules e no que sempre me paraba a ollar como golpeaban a pedra cando descendiamos da esplanada da Torre, onde xogabamos ao fuchibol a carón do polvorín onde vivían os irmáns Canzobre; entre eles estaba Fernando, compañeiro meu ao longo dos cursos da E.G.B. na escola de Montealto, Sanjurjo de Carricarte (inmoble para impartir cultura, por desgraza bautizado cun home afín ao réxime franquista que chegou a ser alcalde de A Coruña).

Eses canteiros esculpían vida das súas mans, como Pedro Álvarez esculpía vida a partir dunha praca lisa de mármore, humanizando e dignificando os soterramentos dos finados e a súa  eterna presenza nun camposanto a carón do mar, o de San Amaro. Santo por certo que fora un nauta abade que según a tradizón, fixera unha viaxe por mar ata o mesmo paraíso terreal atravesando o océano, protagonizando cos seus compañeiros de travesía innumerabeis aventuras.

A lousa que Pedro Álvarez e outras miles de persoas nunca poideron rematar, foi a lousa que hoxe simbolizou a liberación dunha persoaxe inmunda dun lugar solemne no que xamáis debeu de terse soterrado, pois só a súa presenza nel, fería e deshonraba aos miles de homes que morreron na súa construción e a outros tantos que foron arrincados de fochancas sen identificar para engrandecer o mausoleo e a gloria dun despreciable ser, que no seu día os torturou e asasinou, ata chegando a renunciar e falsear a relixión de bó cristián da que presumía profesar, pois nunca soubo perdoar ao prójimo. Esa lousa leva esculpida este epitafio:

“Aquí Xace Pedro Álvarez, de profesión marmolista, afiliado á CNT, home namorado da súa dona, Concepción Amor e amante dos seus fillos: Andrés, Miguel, Elvira, Jenaro (Nemesio) e Dolores Álvarez Amor (Lolecha).

Ao fin, todos xuntos navegamos a bordo do Magallanes, na nosa travesía eterna…

Non pasarán!”

Fernando Patricio Cortizo © 2019

Foto: entrada do cemiterio de San Amaro.     https://grupocoruna.es/cementerio-de-san-amaro.

Foto: Trasatlántico español, Magallanes. Cía Trasatlántica.

Foto: Unha vintena de cadros sindicais coruñeses chegan a Xixón en 1937,  despois de fuxir de A Coruña a bordo do barco rebautizado como, La Libertaria. Manuel Suárez.