Estos días hai temporal no mar. Esta pasada noite caeu
xiada. Cos ollos pechados e sentado no asiento do meu coche coa ventaniña baixa,
noto as primeiras raiolas do sol na miña faciana ao tempo que me relaxo
escoitando as ondas bater contra a costa e esnifo o seu salitre pulverizado que
sube ata o Miradoiro da Enseada de Lourido, mesturándose co arrecendo a terra
mollada. É nesta fermosa e brava paisaxe atlántica onde remata o linde do
Concello de Arteixo e comeza o de A Laracha. Ollar e escoitar o mar é a miña
mellor mediciña cando non me poido mergullar nel.
Cando estou a desfrutar deste intre de pracer, un chío soa
no meu móbil… ólloo de esguello e comprobo que é o capitán Nemo que me envía un
vídeo ao vivo polo messenger. Coñecémonos dende fai cuarenta e un anos. Nas
xornadas e noites de temporal, descende co seu mítico somerxible ata os abismos
oceánicos para fuxir da maruxía e ter unha navegación tranquila delegando o
mando da súa nave ao seu incorruptible e descoñecido, segundo de a bordo. O
vídeo comeza a reproducirse. Vese a Nemo resgardado ao abeiro dos incunábeis
que garda a gran biblioteca do Nautilus.
Unha feble luz dun flexo alimentado por hidróxeno alumea somentes as páxinas da
obra que elexíu para este intre en soedade, ao tempo que polo gran ollo do
mítico submarino, ten o privilexio de ser o único humán que contempla a
maxestosidade da bioluminiscencia dos miles de seres abisais que rodean a
creazón de Verne a 400 atmósferas.
De contado, deito o móbil no asento do copiloto e deixo a
caer a miña testa cara atrás e mentras pecho de novo os ollos, pero soa outro
chío no celular…desta vez é Emilia, filla de José Miranda Caeiro, engrasador do
pesqueiro La Isla , que
faleceu aos 57 anos no tráxico naufraxio deste barco aos pés da Torre de
Hércules, o 4 de outubro do 1970, xunto a outros trece compañeiros de
tripulación…só houbo un supervivinte. Este ano cúmplese medio século do seu
naufraxio…cómo pasa o tempo!
Falamos un anaquiño de seu pai. Emilia cóntame que ainda
están a agardar hoxe as novas do naufraxio por parte da armadora do barco, Don Guzmán
y Hermanos de A Coruña. Ninguén avisou á súa familia do afundimento que se
produciría ás 5 da mañá. Eles, enteraríanse ás sete da tarde do día seguinte
polos veciños que escoitaban a radio costeira. Emilia, conta que pasaban os
días e o corpo de seu pai seguía sen aparecer. Seu irmá maior que actualmente
vive en Alicante, fixera algunhas mareas co seu pai no mesmo barco, e foi o que
avisou ás autoridades do lugar exacto onde estaba seu camarote, pois sabía que
José se non estaba de garda, refuxiábase no mesmo para ler ou para asearse,
hipótese ésta última máis que probable pois o barco xa estaba preto de arribar
ao porto de A Coruña, coas adegas ateigadas dunha boa marea de pescada. Fronte
a impotenza da familia do afogado, o propio Crego da parroquia do Seixo onde
residen, ubicada a 4
kilómetros de Marín, falou cun irmán que estaba
destinado na Capitanía Marítima do Cantábrico que foi o que moveu ficha para
que de novo os buzos descenderan ao interior do pecio. Finalmente, o sábado 11
de outubro, unha semana despois do naufraxio, os mergulladores do Clube do Mar
de San Amaro penetraron no casco do La Isla e tras forzar
a porta do camarote onde indicara o fillo de José que ía a estar seu pai,
atopáronse co cadáver do malogrado engrasador. Foi o único tripulante atopado
dentro do barco.
Segue a contar Emilia que seu pai, José Miranda Caeiro era
un home moi metódico na súa vida cotiá e que lle encantaba ler, de feito perdeu
unha gran biblioteca nese naufraxio que estaba no seu camarote. A nai de Emilia
collera unha depresión enorme trala morte do seu home, ademáis de quedar a
economía a familiar moi tocada pois daquela non se pagaban os seguros de
accidente. José Miranda Caeiro, só ía facer dúas mareas máis e logo ía a vivir
na casa familiar traballando en terra pois tivera o matrimonio outro fillo,
facía só tres anos.
Cóntame Emilia que a ela seus pais preparáranna moi ben en
cuestión de estudos. Seu pai era unha persoa moi culta, de feito os veciños agardaban
a que José viñera do mar para que lles cubrira papeis para compra de
propiedades, terreos, etc. Os irmáns Miranda tiñan fama de ser xente culta e
noutra época foran sindicalistas.
Lémbrome agora do que fora compañeiro meu de traballo, e
que moitos anos antes exercera de contramaestre a bordo de barcos de pesca por
medio mundo, estou a falar de Jose Luis Iglesias que no naufraxio do pesqueiro Nuestra Señora de Gardoze en Irlanda a
comezos da década dos 90 do século pasado, tamén perdeu a súa gran biblioteca
que levaba no seu camarote… máis poido salvar a vida.
Cantos miles e valiosos documentos históricos, entre eles,
diarios de navegación, cartas de navegación, libros autobiográficos, ensayos de
viaxes marítimas, libros de aventuras, libros da ciencia da navegación, cadernos
de bitácora, tratados de paz, tratados de posesión de terras, tratados entre
civilizacións marítimas antagónicas e outros incunábeis se perderían no mar
dende a noite dos tempos dende que o home comezou a navegar deixando constanza
escrita, tanto das súas proezas como das súas epopeias marítimas? Moitas desas alfaias literarias foron rescatadas polo capitán Nemo e a súa tripulación inmortal do Nautilus.
A primeiros de outubro deste ano de 2020, cúmplese
precisamente o cincuenta cabodano do naufraxio do pesqueiro La Isla.
Medio
Ainda
fica na memoria da xente de máis idade de As Lagoas, zona costeira do barrio de
Montealto, o tráxico episodio do naufraxio deste pesqueiro, pois os primeiros
en tentar axudar a ditos náufragos foron precisamente veciños que habitaban na
época as humildes casas que estaban a
carón dos cantís dende o alto da praia das Amorosas ata onde hoxe se ergue o
comezo do Acuarium Finisterrae. Máis
a afouteza desta veciñanza, nada poido facer contra a forza do mar a pesares
que tiñan diante dos seus ollos a varios náufragos con vida que co paso das
horas e coas forzas esvaecidas foron engulidos polo implacable océano sen que
ninguén nin nada os poidese rescatar. Carmen Rodríguez Cañizás, a quen visitei
recentemente na súa casa do barrio da Atalaia, en Malpica, perdeu a seu pai
neste naufraxio, o mariñeiro Eduardo Rodríguez Devesa de 41 anos de idade.
Trasladouse a mesma mañá do naufraxio do La Isla coa
súa nai dende Malpica ata A Coruña, nun taxi. Tras asegurarse pola súa teimosía
de que seu pai ía enrolado a bordo do pesqueiro afundido, por un caso que agora
non ven a conto, achegáronse finalmente ambas as dúas ata os cantís da Torre, dende
onde vían sobresair o pau do pesqueiro pola superficie do mar coa baixamar. Foi
alí, onde Carmen e súa nai enteráronse polos propios veciños de As Lagoas que
un xitano que vivía nunha das chabolas preto do mar foi o primeiro en escoitar
os laios dos náufragos de madrugada. Este home foi correndo a buscar a un tendeiro
do barrio para que dera aviso dende o seu teléfono do que estaba a acontecer,
máis cando se deu aviso delo á Comandancia de Marina sobre as seis da mañá, non
se lle deron credibilidade ás novas pola procedencia social da persoa que as
transmitía. Tardaron dúas horas na propia Comandancia en decatarse que a información
era verídica, enviando entón ao patrulleiro Sálvora
que nin sequera puido arrimarse á costa polo estado do mar, perdéndose deste
xeito un tempo crucial no que se podían ter salvado numerosos náufragos. Proba
do que contamos vivíuno o propio Comandante de Mariña nas súas carnes, cando se
trasladou ata o lugar dos feitos sendo increpado pola veciñanza das Lagoas e polos
xitanos que tentaron guindalo ao mar…
En canto abríu o día, dende o recén estreado Posto de Prácticos sito o pé da Torre de Hércules, José Antonio Viñas que estaba ao seu cargo, non parou de emitir sinais de socorro alertando aos barcos pesqueiros que navegaban pola zona para que acudiran ao rescate dos náufragos do
O único sobrevivinte, o maquinista do
Os
buzos do Clube do Mar de San Amaro aproveitando unha mellora nas condicións do
mar, descenden ao pecio do La Isla o martes 7 de
outubro. Eran Roberto Diehl, Francisco Vázquez, Salleres, Ferreiro, Freire e
Bonilla, os cales permaneceron por espacio duns trinta e cinco minutos baixo as
augas, tras ser trasladados ao lugar exacto do naufraxio pola lancha de Pepiño
pois o remolcador no que ían a bordo o Gervasio,
non puido achegarse á rompente. Tras saír á superficie os buzos deron os
primeiros informes do estado do barco. Presentaba tres grandes fendas de metro
e medio cada unha no seu costado de estribor en forma de media lúa, en
dirección de quilla a cuberta. Atopábase apuntando coa súa proa cara o Monte de
San Pedro e coa súa popa cara a Punta Herminia, tendo o seu pau a escasos
metros da superficie do mar. O casco estaba deitado sobre o costado de babor
entre a canle existente entre o Illote do Boi e a Pedra da Vaca, a 12 metros de
profundidade.
Aos
poucos días desta traxedia mariñeira, o presidente da Cámara de Comercio de A
Coruña, Juan María Martínez Barbeito, trasladouse a Madrid ao Ministerio de
Comercio. Unha vez alí, nada máis entrar no despacho do ministro, Enrique
Fontana Codina, guindoulle uns xornais enriba da súa mesa coas novas do
naufraxio do La Isla , decíndolle: “Señor Ministro con unos medios de salvamento adecuados, no habría
habido estos catorce muertos.”
Pero a perda dos catorce tripulantes doLa Isla ,
non acontecera en van. No ano 1971, tanto pola presión social como pola
perseverancia dalgunhas institucións e figuras de relevancia vencelladas ao mar
dende altas instanzas e entidades, como Francisco Dotras Lamberti, un dos
impulsores do salvamento marítimo na cidade de A Coruña, xunto a o Club de
Leones desta cidade, chega ao porto de A Coruña a famosa Blanca Quiroga, un novedoso modelo de lancha autoadrizable de
salvamento marítimo, pertencente á Cruz Vermella do Mar con base no Dique
Barrié de La Maza ,
no porto de A Coruña. Curiosamente, un dos primeiros rescates efectuado pola
dotación da Blanca, aconteceu o 11 de
outubro do 1971, cando o pesqueiro Carmen
Vilariño, de idénticas características que o La Isla e, procedente tamén do Gransol e con rumbo a descargar a súa marea no
Muro de A Coruña, embarranca nas
Laxes do Cabalo de Pradeiras, pasado o
destacamento de Punta Herminia. A totalidade da tripulación deste barco
pesqueiro foi rescatada con vida pola tripulación da Blanca e por outra embarcación pesqueira que se achaba polos
arredores.
Pero a perda dos catorce tripulantes do
Mentres
agardábase dotar por fin de medios de salvamento aéreo á costa galega, a triste
realidade poñía de novo en entredito as autoridades estatais. Embarrancaba na
costa de Laxe o pesqueiro Playa Arnela,
a noite do 6 de novembro do 1972, convertíndose seu naufraxio nunha nova
traxedia para a familia mariñeira galega, morrendo afogados 10 homes da súa
tripulación. Só houbo dous supervivintes.
Finalmente,
habería que agardar ata o mes de marzo do 1973, cando o Xefe do Estado Maior do
Exército do Aire, ordea o establecemento dunha unidade aérea no aeroporto
coruñés de Alvedro, respostando deste xeito a un requerimiento do gobernador civil
de A Coruña, o entón, Miguel Vaquer Salor. Dita unidade aérea era un
helicóptero modelo Puma Aloutte III,
asumindo o Ministerio do Aire deste xeito a posta en marcha dun Servizo de
Salvamento nas costas galegas, o primeiro en España, cun custe de 17,5 millóns
de pesetas e cunha tripulación de sete homes, cuios soldos de 1,5 millóns de
pesetas anuáis para cada un, deberían ser costeados polas tres provincias
marítimas galegas.
Algo estase a mover nestes intres entre algunha asociación
veciñal, algún Club e algunha entidade da cidade de A Coruña, xunto a unha
asociación cultural para tentar homenaxear aos náufragos do La Isla ,
no cincuenta cabodano do seu naufraxio…
Soa outro chío no móbil…é o capitán Nemo de novo. Mándame
un segundo vídeo ao vivo, onde vense as luces exteriores do Nautilus alumeando un espectacular pecio
antigo. Agora a cámara deixa o abismo oceánico por un intre e grava grosas
estanterías de madeiras nobres ateigadas de libros que tapizan a gran biblioteca
do seu mítico somerxible, pertencentes a barcos afundidos de tódalas época e
segue os pasos do veterano e inmortal capitán ata que senta na súa gran mesa de
kaoba. Nemo, xa non lembra o número de veces que circunnavegou o globo baixo o
mar e tampouco as ducias de veces que axudou a náufragos de morrer afogados.
Parco en palabras, o misterioso capitán do Nautilus
despídese de mín nun perfecto galego: “comeza
a facer frío a esta profundidade, en breve teremos que ascender.” Mentres,
xira o seu móbil á dereita e vexo unha estufa de ferro que queima algas secas,
ao seu carón están os pes do misterioso capitán que está descalzo …a estufa ten
unha inscripción… HMS Serpent. Remata
o vídeo pousando seu móbil na mesa sobre un album de fotos de cando os buzos do
Nautilus extraeron tesouros da ría de
Vigo da malograda Flota da Prata española. Nun recuncho da gran mesa
emparafuxado á mesma, pódese ver o seu primeiro escafandro ao que converteu
nunha caixa forte de dobre pechadura frontal que garda todas as súas
confidencias e segredos…unha chave está sempre con el e a segunda, gardada no
interior da capa de pel de antílope que cubre o diario de navegación do navío
holandés, Wapen Van Hoorn.
Á memoria dos mariñeiros do La Isla
e doutros centos dos seus compañeiros que dende a noite dos tempos forxaron a
historia marítima do seu pobo, deixando nela as súas propias vidas.
Somos salitre…
© Fernando Patricio Cortizo 2020
Rol
do pesqueiro, La Isla :
1-Benito Silva. 39 anos, casado e con catro
fillos, natural de A Coruña, patrón de pesca.
2-José Carrero Naya. 30 anos, solteiro,
natural de Noia, patrón de costa.
3-Juan Sobrido Maneiro. 30 anos, casado e
con 2 fillos, do Porto do Son, contramaestre.
4-José Manuel Quiroga Bouza. 27 anos,
casado e cun fillo, natural de Ourense, engrasador. Falecido.
5-José Miranda Caeiro. 59 anos, casado e
con 3 fillos, natural de Marín, fogoeiro.
6-José Arrizado Cociña: 36 anos, solteiro
natural de Viveiro, mariñeiro. Falecido.
7-Eduardo Rodríguez Devesa. 41 anos,
casado e cunha filla, natural de Malpica. Mariñeiro.
8-Francisco Martínez Rama. 26 anos,
natural de Corrubedo, mariñeiro.
9-José Manuel Sande Fernández. 18 anos,
solteiro, de Porto do Son, mariñeiro.
10-Manuel Constela Junquera. 18 anos,
solteiro, natural de Vedra, Santiago, mariñeiro.
11-Fernando Ríos Espada. 27 anos,
solteiro, natural de Málaga e domiciliado na cidade de A Coruña, mariñeiro.
12-José Manuel Vázquez Torea. 35 anos,
casado e con 2 fillos, natural de Miñotorto, Portosín. Mariñeiro.
13-Darío Collazo González. 34 anos,
natural de A Coruña, mariñeiro.
14-Ramón Seoane Martínez. 34 anos, casado
e con fillos, natural de Noia e
residente na cidade de A Coruña, mecánico maior, único sobrevivinte. Faleceu o
23 de abril do 2011.
15-Antonio Vicedo Gallego. 18 anos, natural de Cáceres, engrasador. Único desaparecido.
15-Antonio Vicedo Gallego. 18 anos, natural de Cáceres, engrasador. Único desaparecido.
© Fernando Patricio Cortizo 2020
Foto: Bioluminiscencia. www.spotmydive.com
Foto: Enseada de Lourido. Fernando Patricio
Cortizo.
Foto: Nautilus. elhacedordesuenos.blogspot.com
Foto:
Naufraxio do La Isla.
Manuel
Gravado: Bibliotreca do Nautilus. Gustavo Doré.
